Pir Sultan Abdalım destim damende
ASLIM Koca Haydar, neslim Yemen'de
Bu beyitte bir değişiklik yapıldı:
Pir Sultan Abdalım destim damende
İSMİM Koca Haydar neslim Yemen'de
Beyitin ilk haline göre, Pir Sultan, Koca Haydar soyundandır. İkinci haline göre (değiştirilen hali) ise Pir Sultan'ın adı Koca Haydar'dır.
PEKİ KOCA HAYDAR KİMDİR?
Koca Haydar, Divriği'nin Gemhu köyü merkezli bir ocaktır. Gemhu'daki dedelerin sülalesi Kocalardır. Pir Sultan'ın köyü Banaz'daki dedeler de Kocalar olarak anılmaktadır. Pir Sultan ocağının bağlı olduğu Avuçan'ın bir kolu da Koca adını taşımaktadır. (Elazığ Sün köyü merkezli Koca Seyyid kolu). Gerek temettuat gerek nüfus defterlerinde Kocalar sülalesi her iki köyde de açıkça yazılıdır.
Pir Sultan ne diyor:
Kimse bilmez evliyanın sırrını
Koca Haydar şah-ı cihan torunu
Ali nesli güzel imam geliyor
Bu dizelerden açıkça anlaşılan şey; Koca Haydar'ın Pir Sultan'dan başka bir eren olduğudur. Alevi tarihini sadece devletler zemininde ele alan araştırmacılar buradaki Koca Haydar'ı, Safevi hükümdarı, Hak aşığı Şah İsmail'in babası olan Seyh Haydar olarak sunma ve sanma eğilimindedir. Bunun nedeni, Alevi ocaklarından, dolaysıyla Koca Haydar adında bir ocaktan haberdar olmamalarıdır.
Araştırmacılar ayrıca,
"Pir Sultanım eydür" (der ki)
ibaresini "Pir Sultanım Haydar" şekline dönüştürme çabasındadır.
AMA YANILGININ ASIL SEBEBİ NEDİR?
Araştırmacılar, 15. ve 16. yüzyıl ad vurma geleneği ve kültürü konusunda herhangi bir bilgiye sahip olmadığı için Pir Sultan'ın adındaki "pir" sözcüğünü posta oturan kişi, yani dede anlamında ele almakta ve Pir Sultan adının mahlas olduğunu sanmaktadır. Oysa o dönemde ilk kelimesi Pir olan bir hayli ad vardır. Banaz köyünün 1554 ve 1573 yıllarında tutulan tahrir kayıtlarında Pir Kulu, Pir Şaban, Pir Bende, Pir Kubad, Pir Veli gibi adları bu duruma örnek olarak verebiliriz. Bu kayıtlarda Pir Sultan adı da yer almaktadır.
PİR SULTAN, KOCA HAYDAR SOYUNDANDIR.
PİR SULTAN OCAĞI VE KOCA HAYDAR OCAĞI DEDELERİNE ÖTEDEN BERİ KOCALAR DENİR.
BU İKİ OCAĞIN BAĞLI OLDUĞU AVUÇAN'IN KOCA SEYYİD KOLU DA KOCALARDIR.
Ek olarak belirtelim; Divriği'deki Koca Haydar ocağının mekanlarından biri öteden beri Pir Sultan adını taşımaktadır.
Kaynak: Hamza Aksüt