Alevilikte tanrıya ulaşmanın yolu insana olan sevgi ve ibadet etmektir. Bu ibadet tanrının ihtiyacı olduğu için değil, tatmin olmak içindir.
Dört kapı deyince Şeriat, Tarikat, Hakikat, Marifet'tir. Kırk makam bu dört kapının içerisinde sayılmaktadır.
Şeriat; henüz olgunlaşmamış,inancı ve din kurallarını yeterince bilmeyen insanların topluma zarar vermemesi için din kuralları içerisinde eğitilmesi.
Tarikat; Dış engellemelerden kurtularak kendi istek ve arzuları doğrultusunda, iyilikleri esirgemeden yaşama dönemidir.
Marifet; Eğitim seviyesini yükseltmek, düşünce ve duygularıyla yaşamak,inançta tanrısal sırlara ermek.
Hakikat ; İnançsal anlamda en yüksek mertebeye ulaşmak, kendisini hakla bütünleşmiş olarak görmek.
Hacı Bektaşi Veli bir söyleşinde Dört kapıdan bahsederken ;
“Kul, Tanrı’ya Kırk Makamda erer, ulaşır,dost olur. Bu makamların onu Şeriatın içinde, onu Tarikatın içinde, onu Hakikatın içinde, onuda Marifetin içindedir."
Dört Kapı, İnsanın yaşamında Hak’ka ulaşma için verdiği manevi uğraşıda birer aşama olduğu söylenir.
Şeriat Makamları :
1. İman etmek,
2. İlim irfan öğrenmek,
3. İbadet etmek,
4. Kötülüklerden uzaklaşmak,
5. Ailesine faydalı olmak,
6. Çevreye ve topluma zarar vermemek,
7. Yol önderinin emirlerine uymak,
8. Şefkatli olmak,
9. Temizliğe önem vermek,
10. Zararlı işlerden sakınmak.
Tarikat Makamları :
1. Tevbe etmek,
2. Mürşidin öğütlerine uymak,
3. Temiz giyinmek,
4. İyilik yolunda mücadele vermek,
5. İnsana hizmet etmeyi sevmek,
6. Haksızlıktan korkmak,
7. Ümidi yitirmemek,
8. İbret almak,
9. Cömert olmak,paylaşımcı olmak,
10. Özünü fakir görmek.
Marifet Makamları :
1. Eline-diline-beline (edep),
2. Bencillik,kin ve nefretten uzak olmak,
3. Perhizkarlık,
4. Sabırlı ve kanaatkar,
5. Utanmak(Haya),
6. Cömertlik,
7. İlim sahibi olmak,
8. Hoşgörü sahibi,
9. Özünü bilmek,
10. Ariflik.
Hakikat Makamları:
1. Alçak gönüllü olmak,
2. Kimsenin ayıbını görmemek,
3. Yapabileceği hiçbir iyiliği esirgememek,
4. Allah’ın yarattıklarını sevmek,
5. İnsanlar arasında ayrım yapmamak,
6. Birliğe yönelmek ve yöneltmek,
7. Gerçeği gizlememek,
8. Mana’yı bilmek,
9. Sırrı öğrenmek,
10. Allah’ın varlığına ulaşmak.
Dört kapıyı Mehmet Yaman, "Alevilik" adlı kitabında farklı değerlendirmiştir.
Şeriat, anadan doğmak.
Tarikat; ikrar vermek.
Marifet ; nefsini bilmek.
Hakikat ; Hakk’ı özünde bulmak. gibi tarif etmektedir.
Bazı yazarlara göre ;
Şeriat ; Hz. Muhammed devri.
Tarikat ; Hz.Ali ve Hacı Bektaşi Veli dönemi.
Marifet ; Bilimin ve fennin geliştiği yeni çağ.
Hakikat ; İnsanlığın mutluluğa ve kesin barışa ulaşacağı devirdir.
Dört Kapı farklı bir şekilde de tarif edilmektedir.
Şeriat : İlkokul.
Tarikat : Ortaokul
Marifet : Lise
Hakikat : Üniversite.
Dört kapıyı anlayabilmek için Aleviliği kabullenmek ve yolu benimsemek gerekir. Alevi inanç ve ibadetini yukarıda saydığım gibi temelden başlayarak öğrenmek yaşayarak öğrenmek gerekir.
Bütün bunları yaşarken biraz da bilimsel bakıldığında Dört kapının çok daha farklı bir tarifi ile karşılaşırsınız.
İnsanın hatta canlının yaşayabilmesi için mutlaka Hava,su,ateş ve toprağa ihtiyaç vardır. Bunların tamamını Alevilik bir arada tutarak yaşamaktadır ve bunun adına da Dört Kapı diyoruz.
Şeriat : Hava
Tarikat : Su
Marifet : Ateş
Hakikat : Toprak.
Alevilikte sadece Dört kapı Kırk makam değil, Üçler de farklı değerlendirilir.
Üçler :
Allah – Muhammed – Ya Ali
Hak – Muhammed – Ali
Tanrı – Doğa – İnsan
Dün – Bugün – Yarın.
Aleviler bu üçlüyü ayrı ayrı değerlendirilmez, üçünü bir bilirler. Yukarıda yazdığımın tersine "Hak Muhammed Ali" diyerek ifade ederler. Üçü birdir. Üç ayrı varlıktan bahsedilmez. Olayı başka bir boyuttan ele aldığımızda bu üçlü yaratıcılığın birer simgedir. Üçüde doğurgandır. Yaratıcıdır.
İnançsal boyutu ile değerlendirildiğinde;
Allah yaratıcıdır.
Doğa yaratıcıdır.
İnsan yaratıcıdır.
İşte bu açıdan bakıldığında bunları biri birinden ayırt etmezler.
Elbette Alevi İnanç önderleri ve Bilim adamları bu konuda yeterli açıklama yapmamışlardır.
Özellikle Aleviliğin Dört kapı anlayışının içerisindeki Marifet ve Hakikat yeterince açıklanmamıştır ve bunu bir sır olarak kabul etmişlerdir.
Bunun gizlenmesinin gerekçelerini öğrenmeden önce Aleviliğin Şeriat ve Tarikat anlayışını en ince detayına kadar öğrenilmesi gerekir.
Yine bu konuları anlayabilmek için.
Ali’yi hak bilip
Hakkı Ademde görmenin
ne olduğunu kabullenmek gerekir.
Abbas TAN
ALEVİ HABER AJANSI - 17 Mayıs 2008