Irene Melikoff'u kaybettik

AVNİ ÖZGÜREL

Melikoff’a Anadolu’daki toplantılarda, ‘İrene Bacı’ denilirdi.

Ondan hafızama çakılı kalan iki şey var...

İlki, birisine hitab ederken nezaket sözcüğü olrak sürekli kullandığı ‘Efendim!..’ sözcüğü; diğeri, yılların izini nakış misali taşıdığını duygusunu veren çok güzel siması...

1917 senesinde çarlığın alt üst olduğu gün Petrograd’ta doğmuştu Melikoff.. Babası petrol işiyle uğraşan zengin Azeri Türküydü..

Annesi ise Rus. Maddi varlıklarını terk etmek bahasına devrimin çalkantısından sıyrılıp önce Finlandiya’ya ardından Fransa’ya göçmüştü ailesi... Uzun süre maddi zorluklarla mücadele ederek sürdürdüler hayatlarını...

Babasından tevarüs ettiği Kafkas damarının etkisiyle küçük yaşta Rusça ve Fransızca’nın yanı sıra Türkçe ve Farsça’yı öğrenmişti Melikoff. 14 yaşına geldiğinde evlerindeki kitaplıkta bulunan Hafız Divanı’nı, Ömer Hayyam’ı, Sadi Şirazi’yi okuyabiliyordu.. Sorbon’da önce İngiliz edebiyatı öğrenimi gören Melikoff daha sonra doğu dillerine ve Türkoloji’ye yöneldi. Safaviler üzerine çalıştı bir süre. Üniversiteden arkadaşı olan Bernard Lewis’le birlikte hocaları Adnan Adıvar ve  Louis Massignon’un yönlendirmesiyle Türk sosyal tarihi ve tasavvuf araştırmalarına başlayan Melikoff bu arada ünlü Osmanlı matematik bilgini Salih Zeki’nin oğlu Faruk Sayar’la evlendi. Talihin garip cilvesiydi bu... Melikoff’un fazlaca etkilemiş olan hocası Adıvar’ın eşi Halide Edib’in ilk eşiydi kayınpederi Salih Zeki Bey.. Türkiye’ye gelen, Ömer Lütfü Barkan ve Fuad Köprülü’yle çalışan Melikoff daha sonra Alevi- Bektaşilik üzerine çalışmalara odaklandı.. Anadolu Aleviliğinin İran Şii inancından farkını ortaya koyan, Aleviliğin bilinmeyen yanlarını araştıran çalışmalarıyla ünlenen Melikoff, üç kızını da Türkçeye hâkim ve Türk kültürüne aşina insanlar olarak yetiştirdi... Nitekim kızlarından Şirin Sayar annesinin seçtiği yolda akademik kariyer yaptı...

Türk okuyucuların ‘Uyur İdik uyardılar’ adlı kitabıyla tanıştığı, Anadolu’da katıldığı davetlerde kendisine ‘İrene Bacı’ diye hitabedilen, Strazburg’ta gerek üniversitedeki hocalığı gerekse akademik dünyaya kazandırdığı Turcica’yla silinmeyecek izler bırakan İrene Melikoff  91 yaşındaydı.. Ve iki yıl öncesine kadar
akademik çalışmalarını sürdürüyordu... 

RADİKAL - 11 Ocak 2009